Melk

Wat is koemelkallergie?

Allergische reactie

De reactie op koemelkeiwit ontstaat door het eten of drinken van een product dat koemelk bevat, of aanraking van een kapotte huid met koemelk. Bij de meest herkenbare vorm van koemelkallergie (IgE-gemedieerd) beschouwt je immuunsysteem de melkeiwitten als een indringer in plaats van een ongevaarlijk eiwit en valt deze met specifieke antistoffen aan. Deze allergische reactie kan mild, maar ook heftig verlopen.  Kinderen en volwassenen die zeer allergisch zijn voor koemelk kunnen al reageren op kleine sporen van melkeiwit (2 microgram).

Koemelkintolerantie

Er zijn ook nog andere vormen van koemelkallergie of -intolerantie die niet IgE-gemedieerd zijn. Een voorbeeld daarvan is FPIES, waarbij patiënten last hebben van heftig overgeven, diarree en vervolgens het risico lopen op uitdroging. Een ander ziektebeeld is eosinofiele oesofagitis (EoE), een ontstekingsreactie van de slokdarm. Niet IgE-gemedieerde vormen van koemelkallergie zijn moelijker te diagnosticeren. De kennis van een ervaren arts op dit gebied is noodzakelijk.

Verschil met lactose-intolerantie

Allergie voor koemelkeiwit wordt soms verward met lactose-intolerantie. Bij lactose-intolerantie kunnen je darmen lactose (melksuiker) niet goed verwerken. Het enzym  lactase is hiervoor in te kleine hoeveelheden aanwezig. Daardoor krijg je buikklachten bij het eten van melkproducten waar lactose in zit. Deze klachten zijn een opgeblazen gevoel, kramp of (schuimende) diarree. Een kleine hoeveelheid lactose verdeeld over de dag (denk aan 200 ml melk) wordt vaak wel verdragen. Wil je weten of je last hebt van koemelkallergie of lactose-intolerantie, laat dit dan testen bij de dokter.

Kinderen en volwassenen met koemelkallergie krijgen meestal twee of meer symptomen. De klachten kunnen optreden binnen enkele minuten tot twee uur na het innemen van koemelk. Soms treden symptomen pas na dagen op. Vaak betreft dit reacties zoals allergisch eczeem of obstipatie (verstopping).

Koemelkallergie is een overdreven / abnormale reactie van je immuunsysteem op het innemen van de eiwitten in (koe)melk. Dit kunnen de volgende eiwitten zijn:

• Alpha-S1 caseïne
• Alpha-S2 caseïne
• Alpha-lacta-albumine
• Beta-caseïne
• Beta-lactoglobuline
• Bos d 7
• Runderalbumine
• Kappa-Caseïne
• Lactoferrine

Symptomen melkallergie

Kinderen en volwassenen met koemelkallergie krijgen meestal twee of meer symptomen. De klachten kunnen optreden binnen enkele minuten tot twee uur na het innemen van koemelk. Soms treden symptomen pas na dagen op. Vaak betreft dit reacties zoals allergisch eczeem of obstipatie (verstopping).

Huidklachten

Huidklachten kunnen bestaan uit:

• netelroos (urticaria), zowel acuut als chronisch
• galbulten: dit is de meest acute reactie met heftige jeuk
• ernstig allergisch eczeem, dat niet reageert op adequate behandeling
• oedeem (vochtophoping onder de huid, bijvoorbeeld opgezette ogen of gezicht)

 Maagdarmklachten

Klachten in je maag en darmen kunnen zich uiten als buikpijn, misselijkheid, overgeven, darmkrampen, ontstekingen in slokdarm of maagslijmvlies, diarree, verstopping en soms slijm of bloed bij de ontlasting.

 Luchtwegklachten

Klachten van de luchtwegen kunnen zich uiten als hoesten, niezen, een gezwollen keel, piepende ademhaling, benauwdheid, ontstoken neusslijmvlies, slijmvorming en astma-aanvallen.

Anafylaxie

Anafylactische reacties na inname van koemelkeiwit komen met regelmaat voor. Een klein spoortje melk, bijvoorbeeld bij een vies lepeltje of een restje boter in de jam, kan al een anafylactische shock veroorzaken. Anafylaxie treedt op binnen enkele minuten tot twee uur na het binnenkrijgen van melkeiwit. De symptomen zijn:

• tintelingen en zwellingen in mond, lippen, keel, wangen of tong
• heftige jeuk en rode plekken (netelroos)
• luchtwegklachten zoals benauwdheid en piepen, en blauw/ paars aanlopen in het gezicht
• aanhoudende maagdarmklachten zoals kramp en overgeven
• hartritmestoornissen
• bloeddrukdaling die kan leiden tot verminderd bewustzijn en shock.

 Anafylactische reacties kunnen snel ernstig worden en soms zelfs dodelijk aflopen. Zorg daarom dat je een adrenalinepen bij je hebt! Adrenaline is altijd de eerste keus bij anafylactische reacties. Ga altijd direct naar het ziekenhuis.

Lees hier meer over anafylaxie >

Diagnose

Vermoed je dat je koemelkallergie hebt? Ga dan eerst langs bij je huisarts of het consultatiebureau (voor baby’s en kleine kinderen). Zij luisteren naar je verhaal, vragen je een eetdagboek bij te houden en voeren een lichamelijk onderzoek uit.

De arts zal je waarschijnlijk een eliminatiedieet voorschrijven. Baby’s kan een andere (proef)voeding voorgeschreven worden. Nemen de klachten sterk af bij het volledig vermijden van koemelk in voeding, dan zou er sprake kunnen zijn van koemelkallergie (of lactose-intolerantie). Door voorzichtig koemelk te herintroduceren in het dieet na een periode van enkele maanden, kun je zien of de klachten opnieuw optreden. Langdurig, sterk verhitte melk wordt met regelmaat wel verdragen door mensen met een milde koemelkallergie.

Als je allergisch blijkt voor koemelk, of als de diagnose onzeker is, is er aanvullend onderzoek nodig, bijvoorbeeld een door middel van een huidpriktest, bloedtest, voedselprovocatie en/ of darmonderzoek. Testen op allergie bij baby’s kan al vanaf de geboorte. Hiervoor wordt je meestal doorverwezen naar een allergoloog of een kinderarts met kennis van allergieën.

Let op: bij ernstige allergische reacties, bezoek altijd een specialist! Bij kans op een anafylactische reactie is een recept voor een adrenalinepen direct noodzakelijk. Je huisarts mag deze ook voorschrijven.

Voedselprovocatie

Met een dubbelblinde placebogecontroleerde voedselprovocatie – het innemen van kleine beetjes melk, verstopt in eten in een steeds hogere dosering (of een placebo), onder medisch toezicht – kan de dokter testen of koemelkeiwit de oorzaak is van je klachten. Soms moet deze provocatietest met enige regelmaat herhaald worden om na te gaan of je nog steeds reageert op melk. Dit is vooral belangrijk bij kinderen, om te testen of ze over hun allergie heen zijn gegroeid.

Ook kan een voedselprovocatietest aangeven hoeveel van het allergeen nodig is om er een reactie uit te lokken. Het maakt in de dagelijkse praktijk flink uit of je sporen van melk wel of niet moet vermijden.

Baby’s en borstvoeding

Koemelkallergie komt bij 2 à 3 % van de zuigelingen voor. Koemelkeiwit is meestal het eerste ‘vreemde’ eiwit dat baby’s binnenkrijgen via flesvoeding of borstvoeding. Het kan heftige reacties teweegbrengen met bijvoorbeeld buikkrampen, spugen, eczeem en diarree. Wel worden veel baby’s met koliek onterecht verdacht koemelkallergie te hebben.

Bij baby’s die uitsluitend borstvoeding krijgen kunnen sporen koemelkeiwit reacties uitlokken. Deze reacties zijn meestal mild. Als moeder hoef je niet elk spoortje melk uit je voeding weg te laten. Deze spoortjes zijn te klein om in de moedermelk een uitlokker te kunnen zijn. Anafylactische reacties bij baby’s die uitsluitend borstvoeding krijgen zijn nog nooit waargenomen.

Er zijn twee soorten kunstvoeding geschikt voor baby’s met een (vermoede) koemelkallergie: eiwithydrolysaten op basis van wei-eiwit of caseïne (eHF) en kunstvoedingen op basis van vrije aminozuren (AA). De laatsten zijn duurder en worden vooral voorgeschreven bij kinderen met kans op een anafylactische reactie. Bij kinderen ouder dan zes maanden kunnen ook sojavoedingen worden uitgeprobeerd als aanvulling op eHF – maar pas op, soja is ook een veel voorkomend allergeen.

Lees de Richtlijn Diagnostiek van Koemelkallergie bij kinderen in Nederland>

Meer over allergie bij baby's en jonge kinderen>

Behandeling

Mensen met een koemelkallergie volgen een koemelkvrij dieet. Bij eten en koken moet contact met koemelkeiwit zorgvuldig worden vermeden om de kans op een allergische reactie zo klein mogelijk te maken. Tips daarvoor lees je hier.

Om milde reacties te beperken, zijn er anti-histaminetabletten beschikbaar die door een huisarts kunnen worden voorgeschreven. De werkingsduur hangt af van het soort tablet en de dosis.

Ernstige (anafylactische) reacties moeten altijd met adrenaline worden behandeld. Dit gebeurt met een adrenaline-injectiepen (EpiPen of JEXT). Deze behandeling kan levensreddend zijn.

Preventie

Sommige artsen raden moeders bij allergische aanleg voor koemelkallergie aan hun baby ter preventie geen koemelk te geven. In de afgelopen jaren is uit wetenschappelijk onderzoek gebleken dat dit niet effectief is. Er worden op een leeftijd van acht maanden zelfs meer en heftiger allergieën gezien bij kinderen die een allergeenvrij dieet volgden. Start bij allergische aanleg gewoon met borst- of flesvoeding. Het is pas zinvol een koemelkvrij dieet te volgen als er echte (bewezen) klachten zijn.

Over de allergie heen groeien

Ongeveer 85% van de kinderen die in hun eerste levensjaren hebben te kampen met koemelkallergie groeit voor hun vijfde jaar over hun allergie heen. Door regelmatig te testen (onder begeleiding van een arts) kun je nagaan of je kind over zijn/ haar allergie heen groeit. De kans om over een koemelkallergie heen te groeien, is groot als de allergie (of intolerantie) niet IgE-gemedieerd is. Kinderen met heftiger reacties na de babyleeftijd zullen minder snel over een allergie heen groeien dan kinderen met milde reacties.

Zie ook: Groeit mijn kind over die allergie heen?

Het nut van immunotherapie door langdurig sterk verhitte melk (‘baked milk’) in te nemen onder gecontroleerde omstandigheden is nog niet voldoende wetenschappelijk onderbouwd waar het gaat om de langetermijneffecten. Wel wordt deze methode in verschillende Nederlandse klinieken toegepast.

Voedingsmiddelen die melk bevatten

• Aardappelpuree (instant)
• Bak– en braadproducten
• Beschuit
• Boter
• Bouillon (-blokjes en -poeder)
• Brood (-verbetermiddel), zachte bolletjes
• Cake
• Cappuccino, café latte, chai, koffie verkeerd
• Chocolade/ bonbons
• Crackers/ toast
• Deeg/ bakmixen
• Desserts/ toetjes
• Dranken (o.a. Taksi, Rivella)
• Gebak
• Gepaneerde producten
• Groenten á la crème
• IJs (roomijs, Italiaans ijs, soms ook sorbetijs)
• Kaas
• Kant-en-klare maaltijden
• Knakworsten
• Koek
• Koffiemelk en –poeder
• Krentenbollen
• Kroketten of bitterballen
• Kruidenmixen
• Likeur ( bijv. Bailey’s)
• Margarine/ halvarine
• Fritessaus
• Paneermeel
• Pannenkoeken/poffertjes
• Pastagerechten, bijv. carbonara of met pesto
• Pizza (met kaas)
• Pudding/ pap/ vla
• Roux
• Saladedressing
• Sandwichspread
• Sauzen en soepen
• Snoep (babbelaars, toffees)
• Sultana
• Taart/banket
• Tzatziki
• Vleesvervangers (Valess)
• Vleeswaren/ bereide vleessoorten (bijv. Spaanse ham, slavinken)
• Zoutjes en chips
• Zuivelproducten

Pas op: koemelkeiwit wordt ook wel toegepast in cosmetica, bijvoorbeeld in de vorm van karnemelk of wei-eiwit.

Bron o.a.:  AllergenenConsultancy

Aanduidingen op etiket

Sinds de invoering van de Europese richtlijnen voor het vermelden van de veertien meest voorkomende allergenen is het verplicht MELK te vermelden op de verpakking. Bent u niet zeker van de ingrediënten, kijk dus of MELK bij de allergeneninformatie wordt genoemd. Sommige verpakkingen bevatten ook nog een extra symbooltje dat ‘melkvrij’ aanduidt.

Bron o.a.: AllergenenConsultancy